تأثیرات تغییرات اقلیمی بر حمل و نقل بین‌المللی

اگر حمل و نقل بین‌المللی را شالوده و قلب تجارت بین‌المللی بدانیم، اشتباه نکرده‌ایم. با توجه به تغییراتی که در تجارت بین‌الملل ایجاد شده است و به ویژه ارتقا سطح آن اعم از کیفی و کمی و تعدد کشورهایی که با هم تجارت دارند و میزان قراردادهای تجاری بین‌المللی که به صورت روزانه امضا و اجرا می‌شود، متوجه می‌شویم که هرچه حمل و نقل بین‌المللی رشد و توسعه بیشتری به خود دید، تجارت بین‌الملل نیز توسعه یافت.

به همین سبب نیز عواملی که بر کیفیت و سطح حمل و نقل بین‌المللی و نیز سرعت در جابه‌جایی و حمل موثر هستند، بر کیفیت و ادامه تجارت بین‌الملل نیز تاثیر می‌گذارند. این بین این عوامل، در این نگارش قصد داریم به موضوع تاثیرات اقلیمی بر حمل و نقل بین‌المللی بپردازیم و به سوالات ذیل پاسخ دهیم:

• چه عواملی بر کیفیت و وضعیت حمل و نقل بین‌المللی موثر هستند؟
• تغییرات اقلیمی شامل چه مواردی است؟
• تاثیر تغییرات جوی و اقلیمی بر حمل و نقل بین‌المللی به نحو مثبت است یا منفی؟

عوامل موثر بر حمل و نقل بین‌المللی

حمل و نقل بین‌المللی که به چهار روش حمل و نقل دریایی، حمل و نقل زمینی، حمل و نقل هوایی و حمل و نقل ترکیبی انجام می‌گیرد، با هدف انتقال و جابه‌جایی انواع کالا و مرسوله و نیز مسافران از مبدا یک کشور به مقصد کشور ثالث انجام می‌گیرد.

در خصوص حمل و نقل بین‌المللی و اهمیت آن باید در نظر داشته باشیم که هر چه سرعت و کیفیت حمل و نقل بین‌المللی بهبود یافت، تجارت بینالملل نیز با سهولت بیشتری انجام شد. البته نباید تصور کنیم که تجارت بین‌الملل و موفقیت در آن تنها در گرو شرایط حمل و نقل بین‌المللی است، لیکن این مورد نیز از جمله عوامل موثر و مهم به شمار می‌آید.

اما چه عواملی بر سرعت و کیفیت حمل و نقل بین‌المللی تاثیر می‌گذارند؟ از جمله مهم‌ترین عوامل می‌توان به مواردی همچون روش حمل و نقل، نوع وسیله نقلیه، نوع مرسوله، مسافت بین مبدا و مقصد و نیز عواملی که بر مجموعه این موارد تاثیر می‌گذارد، همچون وضعیت اقلیمی، اقتصادی و سیاسی بین دو کشور مبدا و مقصد اشاره کرد.

به اختصار هر کدام از این موارد را بیان خواهیم کرد.

روش حمل و نقل منتخب

حمل و نقل بین‌المللی، همانگونه که پیش از این نیز اشاره کردیم، می‌تواند به یکی از طرق دریایی، هوایی، زمینی یا ترکیبی انجام شود. هر کدام از این روش‌ها، نکات مثبت و منفی خاص خود را به همراه دارند. به نحوی که برای مثال حمل و نقل هوایی بین المللی به مراتب سریع‌تر از دیگر روش‌های حمل و نقل است اما هزینه‌ای که به طرفین تحمیل می‌کند، بسیار بیشتر است.

به اختصار باید بگوییم که روش حمل و نقلی که انتخاب می‌کنیم نه تنها بر کیفیت و سرعت حمل و نقل موثر است، بلکه خود نیز از عوامل مختلفی همچون شرایط جوی، امنیت بین دو نقطه مبدا و مقصد و نیز امکاناتی که دو کشور از آن بهره مند هستند نیز تاثیر می‌پذیرد.

وسیله نقلیه مورد استفاده

علاوه بر آن که انتخاب روش حمل و نقل، سوالی است که باید با توجه به اولویت‌ها و ویژگی‌هایی که در نظر داریم به آن پاسخ دهیم، بلکه حتی پس از انتخاب روش حمل و نقل نیز نوبت به انتخاب وسیله نقلیه‌ای می‌رسد که قصد داریم به وسیله آن جابه‌جایی و حمل را انجام دهیم.

در نظر داشته باشیم که وسایل نقلیه مختلفی در انواع روش‌های حمل و نقل در دسترس هستند که انتخاب هر کدام به مدت زمان نهایی حمل و نقل، هزینه حمل، کیفیت حمل تاثیر می‌گذارد، اما طبیعتا عوامل مختلفی همچون امکانات و تجهیزات دو کشور مبدا و مقصد، وضعیت راه‌ها و جاده‌های بین‌المللی یا دسترسی به نوع بنادر یا فرودگا‌ه‌ها و نیز شرایط طبیعی همچون اقلیم نیز بر انتخاب ما موثر است.

مرسوله در حال انتقال

مرسولات متعددی را می‌توان به عنوان موضوع یک قرارداد تجارت بین‌المللی یا حمل و نقل بین‌المللی در نظر گرفت. اما نکته‌ای که باید بدانیم آن است که نوع مرسوله‌ای که قصد انتقال و جابه‌جایی آن را داریم، مستقیما بر انتخاب روش حمل و نقل و نیز وسیله نقلیه منتخب ما موثر است.

همچنین باید در نظر داشته باشیم که مرسولات مختلف نیاز دارند که در شرایط خاصی از نظر جوی و محیطی جابه‌جا شوند که در نتیجه تغییرات در شرایط محیطی، همچون ورود از منطقه گرم به کشوری سردسیر، می‌تواند بر کیفیت مرسوله ما موثر باشد که در نتیجه باید حمل و نقلی را انتخاب کنیم که برای ما مناسب باشد.

شرایط بین دو کشور مبدا و مقصد

از جمله مهم‌ترین شرایطی که باید بین دو کشور مبدا و مقصد در نظر گرفته شود، شامل مسافت بین دو کشور و نیز شرایط اقلیمی، روابط سیاسی و محیطی آن کشور است.

در نظر داشته باشیم که تغییرات شرایط طبیعی و انسانی که در داخل یک کشور واقع می‌شود، می‌تواند به مسیرها و جاده‌های بین‌المللی یا دسترسی آن کشور به آب‌های آزاد و یا امکانات فرودگاهی یا سلامت پروازها موثر واقع شود.

به همین سبب نیز نه تنها در انتخاب روش حمل و نقل، بلکه در انتخاب وسیله نقلیه باید شرایط دو کشور مبدا و مقصد را در نظر داشته باشیم.

برای مثال چنانچه یک کشور در مناطق سردسیر واقع شده باشد که پروازهای ورودی به آن کشور معمولا برای فرود با تاخیر یا مشکل مواجه هستند، نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که انتخاب روش حمل هوایی حتما انتخاب مناسبی باشد.

یا چنانچه به دلایل طبیعی یا انسانی همچون اغتشاشات یا اعتراضات و یا سیلاب‌های طبیعی، امنیت راه‌ها و جاده‌های بین‌المللی واقع شده در کشور در خطر باشد، نباید تصور کنیم که حمل و نقل زمینی گزینه مناسبی برای ما است.

این نکات را در بندهای بعدی بیشتر توضیح خواهیم داد.

تغییرات اقلیمی در گرو زمان و مکان

به اختصار بیان کردیم که تغییرات اقلیمی می‌توانند به صورت مستقیم و یا با واسطه، به کیفیت و سلامت حمل و نقل بین‌المللی و نیز سرعت در حمل و نقل بین‌المللی موثر واقع شوند، حال در این بخش باید اشاره کنیم که تغییرات اقلیمی بر خلاف آن چه که در ابتدا به نظر می‌رسد، بسیار متنوع بوده و از عوامل مختلفی تاثیر می‌پذیرند. به عبارت دیگر تغییرات اقلیمی نه تنها به بستر مکانی وابسته هستند، بلکه از بستر زمان نیز تاثیر می‌پذیرند.

در نظر داشته باشیم که تغییرات اقلیمی یک بازه کاملا متنوع و متعددی را شامل می‌شود. از مواردی همچون تغییرات آب و هوا که به صورت فصلی محقق می‌شود تا تغییرات کلی‌تری همچون گرم شدن زمین که به افزایش سطح آب‌ها در اقیانوس‌ها می‌انجامد، یا تغییرات وضعیت آبزیان و موجودات زنده که می‌تواند به کیفیت آب‌ها تاثیر گذارد، یا تغییراتی که ناشی از اشتباهات انسانی همچون سدساز‌ی‌های غیر استاندارد یا دیگر عوامل را شامل می‌شود.

هر کدام از این تغییرات، و بسیاری دیگر از مصادیقی که به عنوان تغییرات اقلیمی شناخته می‌شوند، نه تنها وابسته به محل وقوع آن‌ها هستند، بلکه به زمان تحقق نیز بستگی دارند. در نظر داشته باشیم که تغییرات اقلیمی، با وجود آن که تغییرات طبیعی در نظر گرفته می‌شوند، لیکن از بسیاری از عوامل مختلفی اعم از طبیعی و انسانی تاثیر می‌پذیرند.

به همین سبب است که تغییرات اقلیمی را باید در شرایط زمانی و مکانی خاص خود بررسی کنیم و نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که آنچه که در حال حاضر در یک کشور اتفاق می‌افتد، در کشور همسایه نیز وجود داشته باشد.

اما تغییرات اقلیمی که در زمان انتخاب روش و نوع حمل و نقل بین‌المللی در حال وقوع است، و آنچه که در آینده قابل پیش‌بینی در دسترس است، تماما بر سرنوشت حمل و نقل بین‌المللی و کیفیت آن موثر است و به همین سبب است که در بند بعدی اثرات تغییرات جوی و اقلیمی را بر حمل و نقل بین‌المللی بررسی خواهیم کرد.

تغییرات جوی و حمل و نقل بین‌المللی

بررسی‌ها حاکی از آن است که اثرات تغییرات جوی و اقلیمی بر تجارت بین‌المللی، اقتصاد جهانی و بالتبع آن‌ها حمل و نقل بین‌المللی به سمت مثبتی حرکت نمی‌کند. به نحوی که پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰ تولید جهانی تا ۱۴ درصد کاهش داشته باشد که به از دست رفتن ۲۳ تریلیون دلار از درآمد جهانی منجر خواهد شد.

در واقع می‌توانیم اینگونه ادعا کنیم که تغییرات انسانی یا تغییراتی که ناشی از عملکرد انسان، به توسعه و بهبود تولید در سطح جهانی انجامید و در نتیجه به واسطه افزایش تجارت بین‌الملل، خدمات حمل و نقل بین‌المللی را به عنوان یک خدمات مهم در سطح جهانی بدل ساخت، هر چه زمان به جلو حرکت می‌کند، اثرات خود را بر تغییرات اقلیمی به نحو نامطلوبی نشان می‌دهد و در نتیجه در بلند مدت، اثر مثبت خود را از دست داده و اتفاقا مضر شناسایی می‌شود.

تغییرات اقلیمی که در این خصوص پیش‌بینی شده است، شامل رویدادهای شدید آب و هوایی است که نه تنها محصولات تولیدی و به ویژه محصولات کشاورزی را تغییر خواهد داد، بلکه با افزایش سطح آب دریاها، اثرات بلند مدت خود را همراه خواهد آورد.

این عوامل که می‌تواند به افزایش هزینه‌های تجارت جهانی، به ویژه به واسطه اختلالی که در زنجیره تامین رخ داده است، بیانجامد، تغییر در الگوهای تجارتی را نیز به همراه خواهد آورد.

آنچه که در حال حاضر تجارت جهانی را ارتقا بخشیده و به عنوان یک منبع درآمد بین‌المللی برای کلیه بازیگران بدل ساخته است، به واسطه تغییراتی که در الگوهای تجارتی و به ویژه رقابتی که کشورها در حفظ جایگاه خود در صحنه تجارت بین‌الملل رقم خواهند زد، در آینده به یک عامل مخرب بدل خواهد شد.

حال باید در نظر داشته باشیم که حمل و نقل بین‌المللی تنها زمانی معنا پیدا می‌کند که تجارت بین‌المللی وجود داشته باشد و رابطه بین کشورها، شرایط مسالمت آمیزی برای حمل  و نقل بین‌المللی فراهم ساخته باشد.

پس چنانچه به واسطه تغییرات اقلیمی، شرایط تجارت جهانی با کاهش‌های ۱۵ درصدی در کشورهای توسعه یافته و حتی کاهش ۳۰ درصدی در کشورهای توسعه نیافته یا در حال توسعه همراه شود، طبیعی است که صنعت حمل و نقل بین‌المللی نیز زیان خواهد دید. زیرا دیگر به خدمات این صنعت همچون گذشته نیاز نخواهیم داشت و در نتیجه تولید و ساخت وسایل حمل و نقل جدید، توسعه دانش‌های تخصصی و به کارگیری نیروی کار متخصص یا غیرمتخصص غیر ضروری خواهد شد.

اما در نظر داشته باشیم که حمل و نقل بین‌المللی نه تنها به واسطه کاهش تجارت بین‌المللی زیان خواهد دید، بلکه راسا نیز از محل تغییرات اقلیمی با شرایط دشواری مواجه خواهد شد.

در واقع با توجه به آن که در حال حاضر قریب به ۹۰ از حمل و نقل بین‌المللی به طریق دریایی و به کمک انواع کشتی‌های کوچک تا غول پیکر انجام می‌گیرد، تغییرات اقلیمی که مستقیما بر سلامت آب‌های آزاد و سطح آب دریاها اثر می‌گذراند، بر سرنوشت حمل و نقل دریایی اثر مستقیمی دارند.

نباید فراموش کنیم که در یک سفر حمل و نقل دریایی که بین چند روز تا چند ماه به طول می‌انجامد، حداقل خدمه‌ای که جهت استمرار سفر نیاز است، باید بتوانند در شرایط موجود بر روی آب‌ها به حیات مناسب خود ادامه دهند.

پس چنانچه به واسطه تغییرات اقلیمی، خطر و ریسک سفرهای دریایی افزایش پیدا کند، طبیعی خواهد بود که سفرهای دریایی کمتری را می‌توان شاهد باشیم و یا انتظار داشته باشیم.

کما اینکه تغییر سطح آب دریاها، می‌تواند به امنیت و سلامت هواپیماهایی که از فراز آب‌های بین‌المللی عبور می‌کنند موثر واقع شوند، پس اگر خطر سفرهای هوایی را به واسطه تغییرات اقلیمی، چه به صورت مستقیم ناشی از وقوع طوفان‌های هوایی یا تغییرات شرایط جوی باشد و چه به صورت غیرمستقیم و به واسطه تغییر سطح آب دریاها باشد، شاهد شویم، طبیعی می‌نماید که سفرهای هوایی نیز با کاهش مواجه شوند.

در نهایت در نظر داشته باشیم که سفرهای جاده‌ای در حمل و نقل زمینی بین‌المللی، به صورت مستقیم از امنیت جاده‌ها و مسیرهای حمل و نقل تاثیر می‌پذیرند. امنیت این سفرها نیز به شرایط داخلی کشور و به ویژه امنیت اقتصادی کشور که رفتارهای خلاف عادت را کنترل کند بستگی دارد.

پس چنانچه به واسطه تغییرات اقلیمی، کاهش تولید داخلی و در نتیجه ضعف اقتصاد داخلی کشورها را شاهد شویم، می‌توانیم انتظار داشته باشیم که به عنوان یک نتیجه غیرمستقیم، حمل و نقل زمینی بین‌المللی به دلیل ریسک و خطری که محقق می‌شود کاهش پیدا کند.

حمل و نقل حمل و نقل بین‌المللی